Πέμπτη 4 Ιανουαρίου 2018

όταν η Έφη Καλλιφατίδη μετέφραζε το βιβλίο «ΥΠΟ-ΚΟΥΛΤΟΥΡΑ: το νόημα του στυλ»

Πριν λίγες μέρες, ανήμερα την Πρωτοχρονιά(;), έφυγε από τη ζωή η μεταφράστρια Έφη Καλλιφατίδη. Η Καλλιφατίδη δεν είχε μεταφράσει μόνον Umberto Eco, στα ελληνικά, αλλά και William Burroughs, Ray Bradbury και δεκάδες άλλους. Οι μουσικόφιλοι θα την θυμούνται επίσης για ένα από τα τέσσερα-πέντε πιο σημαντικά σχετικά βιβλία που εκδόθηκαν ποτέ στη χώρα μας, το ΥΠΟ-ΚΟΥΛΤΟΥΡΑ: το νόημα του στυλ – στην αρχή με κακό εξώφυλλο στη Γνώση, το 1981 και εν συνεχεία με άλλο καλύτερο χρωματικά στις ίδιες εκδόσεις (παρά την ατυχή επιλογή με τη φωτογραφία της Grace Jones).
Τρίτη έκδοση, 1988
Το βιβλίο γραμμένο από τον βρετανό μαρξιστή-σημειολόγο Dick Hebdidge αποτελεί μια σοβαρή απόπειρα να μελετηθούν οι νεανικές υποκουλτούρες (teddy boys, mods, rockers, skinheads, punks…) μέσα από μια σύγχρονη, για τα late seventies, κοινωνιολογική ματιά, που επηρέασε πολλούς (και στην Ελλάδα) και η οποία είναι, φυσικά, εν ισχύι ακόμη.
Να τι διαβάζουμε σχετικά με τον David Bowie – στη μνήμη της Έφης Καλλιφατίδη:
«Συγκεκριμένα ο Bowie σε μια σειρά θεατρινίστικες προσωπικότητες (Ziggy Stardust, Aladdin Sane, Mr. Newton, Thin White Duke) και ακόμη πιο καταθλιπτικά στον Blonde Fuehrer, κατάφερε να δημιουργήσει ένα καθεστώς μόδας στις αρχές του ’70. Συγκέντρωσε ένα μαζικό νεανικό ακροατήριο (κι όχι μόνο τα “δεκαεξάρικα γιεγιεδάκια”) και δημιούργησε ένα είδος οπτικής προϊστορίας στην προσωπική εμφάνιση (μέικ-απ, βαμμένα μαλλιά), που έδωσε μια νέα, θολή σεξουαλικά εικόνα γι’ αυτούς τους νέους, που θέλαν και είχαν το κουράγιο ν’ αμφισβητήσουν τα ολοφάνερα ανιαρά κλισέ, που ίσχυαν συμβατικά για τους άντρες και τις γυναίκες της εργατικής τάξης.(…). 
Πρώτη έκδοση, 1981
Φυσικά, η θέση του Bowie ήταν μακριά από κάθε προφανή πολιτική ή αντι-πολιτιστική σημασία, και τα μόνα μηνύματά του, στα οποία επέτρεψαν να περάσουν το φράγμα απομόνωσής του, ήταν ολωσδιόλου ενοχλητικά (“Ο Χίτλερ ήταν ο πρώτος σούπερ σταρ. Στ’ αλήθεια τα κατάφερε καλά” δήλωσε στο Temporary Hoarding, ένα περιοδικό του Rock κατά του Ρατσισμού). Ο Bowie όχι μόνο αδιαφορούσε για τα σύγχρονα πολιτικά και κοινωνικά θέματα ή γενικά για τη ζωή της εργατικής τάξης, αλλά και ολόκληρη η αισθητική του βασίστηκε σε μια σκόπιμη αποφυγή του “πραγματικού” κόσμου και της συνηθισμένης γλώσσας, με την οποία συνήθως περιγραφόταν, βιωνόταν και αναπαραγόταν αυτός ο κόσμος».

9 σχόλια:

  1. Σχόλια από το facebook:

    Costas Arvanitis
    Διαβάζοντας για το θάνατο της Καλλιφατίδη, θυμήθηκα ότι είχε μεταφράσει κάποιο βιβλίο που είχα παρουσιάσει. Μπήκα στο biblionet, αλλά εκεί δεν βρήκα τίποτα. Δηλαδή, η "Υπο-κουλτούρα" δεν υπήρχε.

    Φώντας Τρούσας Δισκορυχείον
    Το πιο παλιό της που έχει το βιβλιονέτ είναι από το 1989.

    Δημήτρης Κοργιαλάς
    Φίλος που είχε διαβάσει το βιβλίο στα αγγλικά, μου είχε πει ότι η μετάφραση είναι μάλλον μετρια, ίσως λόγω του ότι η Καλλιφατίδη δεν γνώριζε επαρκώς το αντικείμενο.

    Φώντας Τρούσας Δισκορυχείον
    Έχει λάθη ολοφάνερα και σε κάποιον που δεν έχει διαβάσει το πρωτότυπο, αλλά γενικά είναι καλή-στρωτή (αν σκεφτούμε τις μπούρδες που γράφονταν σε βιβλία με στίχους κ.λπ.).

    Γιώργος Γιαννόπουλος
    Και μόνο το ότι είναι στρωτή και κατανοητή μετάφραση -και δεν έχει παρανοήσεις ως προς τις θέσεις του συγγραφέα- είναι σημαντικό, ειδικά για τότε.

    Γιώργος Γιαννόπουλος
    Εμένα μου άρεσε το εξώφυλλο της πρώτης έκδοσης.
    http://www.muhistory.com/from-the-archive-2-mu-response.../
    The MU’s response to David Bowie’s “Nazi” salute – The Musicians' Union: A History…

    Kostas Kontomanolis
    Κι εγώ αυτή έχω

    Φώντας Τρούσας Δισκορυχείον
    Εννοείς την πρώτη ελληνική;

    Γιώργος Γιαννόπουλος
    Ναι, αυτής που έβαλες τη φωτογραφία.

    Φώντας Τρούσας Δισκορυχείον
    Aυτό είναι το σωστό εξώφυλλο...
    (δείχνω το εξώφυλλο της πρώτης βρετανικής έκδοσης με τον David Bowie μπροστά και με ωραίους συνδυασμούς χρωμάτων)

    Thodoris Antonopoulos
    αυτήν έχω!
    (την πρώτη ελληνική)

    Γιώργος Γιαννόπουλος
    Είναι ανάγλυφο.
    (το εξώφυλλο στην πρώτη ελληνική)

    Vassilis Konstandopoulos
    σημειολογικά, το εξώφυλλο της πρώτης έκδοσης είναι πιο καίριο, αν κι ελαφρώς πρωτόγονο. Αυτό με την Τζόουνς δεν βλέπεται.

    Φώντας Τρούσας Δισκορυχείον
    Χρωματικά είναι γαμάτο - η Jones είναι ατυχής επιλογή (το έγραψα). Αν στη θέση της ήταν ο Bowie ή ο Tom Robinson θα γάμαγε. Το άλλο είναι άσχετο. Καμμία σχέση με pop culture - μια μαλακία και μισή. Απορώ, τι σας αρέσει...

    Γιώργος Γιαννόπουλος
    Το ανάγλυφο και το χαρτί :-)

    Φώντας Τρούσας Δισκορυχείον
    Ναι, λες και τύπωναν με δαγκεροτυπία Μαρκήσιο ντε Σαντ.

    Vassilis Konstandopoulos
    Αν θυμάμαι καλά (θα ψάξω να το βρω), το βιβλίο δεν ήταν ακριβώς για την ποπ κουλτούρα κι άρχιζε με μια αναφορά στις βαζελίνες του Ζενέ. Αναφερόταν στα "σημεία" της υποκουλτούρας και υπ' αυτή την έννοια, τα καπέλα, κραγιόν κλπ. με εξαφανισμένο το πρόσωπο, ταίριαζαν. Το κόκκινο - μαύρο σε συνδυασμό με την κακοκροπαρισμένη Γκρέις τα βρίσκω εντελώς κραυγαλέα

    Φώντας Τρούσας Δισκορυχείον
    Δυστυχώς υπήρχε άγνοια ποπ εξωφύλλων σε βιβλία τότε στην Ελλάδα. Δες το πρωτότυπο εγγλέζικο, πώς εκμεταλλεύονται τα χρώματα οι ξένοι, για να καταλάβεις πόσο πίσω ήμασταν τότε - ακόμη και στα εξώφυλλα.
    Με την Jones προσπάθησαν να το μπαλώσουν, αλλά έκαναν λάθος επιλογή προσώπου.
    Είπαμε με τι ασχολιόταν το βιβλίο... νεανικές υποκουλτούρες (teddy boys, mods, rockers, skinheads, punks…)

    Vassilis Konstandopoulos
    μερσί που μου το θύμισες, καιρός να το ξαναδιαβάσω

    Γιώργος Γιαννόπουλος
    Ζενέ βάζει συνέχεια -και στα επόμενα κεφάλαια. Και μπαρτ και αλτουσέρ. Όμως κατά βάση ασχολείται με τις υποκουλτούρες που σχετίζονται με τη μουσική.Πανκ, ρέγγε, beat, mods, glam κλπ.

    Φώντας Τρούσας Δισκορυχείον
    Αυτά που λέει για το Ζενέ και τη βαζελίνη είναι άσχετα με το θέμα. Δεν έχουν καμιά σχέση με τον τρόπο που λειτουργούσαν τα σύμβολα στις υποκουλτούρες.

    Γιώργος Γιαννόπουλος
    Λέει "... τα πιο ασήμαντα αντικείμενα -μια παραμάνα, ένα μυτερό παπούτσι, μια μοτοσυκλέτα-, που σαν το σωληνάριο της βαζελίνης, παίρνουν μια διάσταση συμβολική. γίνονται στιγματισμένες φόρμες, αποδείξεις μιας αυτοεξορίας".

    Φώντας Τρούσας Δισκορυχείον
    Δεν είναι το ίδιο πάντως. Δηλαδή ο Ζενέ δεν πούλαγε μούρη ούτε έκανε επίδειξη με το σωληνάριο, όπως οι άλλοι με τις παραμάνες. Το χρειαζόταν πραγματικά.

    Γιώργος Γιαννόπουλος
    Σωστά. Όμως στη σκηνή που περιγράφει, το υπερασπίστηκε όπως οι άλλοι π.χ. το μακρύ μαλλί.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  2. Myra Beserianou
    Μας το μοίραζαν ως σύγγραμμα στο πανεπιστήμιο τη δεκαετία του 90 στο τμήμα Επικοινωνίας και ΜΜΕ.

    Φώντας Τρούσας Δισκορυχείον
    Πολλούς της Παντείου πήρε στο λαιμό του αυτό το βιβλίο...

    Nikos Filippaios
    Μέσω της Καλλιφατίδη γνώρισα τον Eco! Καλό της ταξίδι...

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  3. το βιβλίο ήταν από τα αγαπημένα μας στα 80ς αλλά η μετάφραση όσο αφορά τα μουσικά.. η Siouxsie άντρας και το Oh Bondage Up Yours αποδώθηκε ως ΣΗΚΩΣΤΕ ΤΑ ΔΕΣΜΑ ΣΑΣ.
    Από αυτή την άποψη αξίζει να θυμηθούμε τις μεταφράσεις στίχων που κυκλοφορούσαν τότε σε περιοδικά αλλά και σε βιβλία
    Ο Δασκαλόπουλος στην κριτική του στοJUJU μετέφραζε το Voodoo Doll σε άσχημη κουκλίτσα και το φοβερό From the cradle bars σε από τα λικνιζόμενα μπαρ
    Αλλά τότε οι περισότεροι μαθαίναμε αγγλικά σε συνοικιακά φροντιστήρια

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Υπάρχουν προβλήματα στη μετάφραση, και σε ονόματα και σε όρους, αλλά, χοντρικά, το βιβλίο στέκεται καλά, πολύ καλύτερα από τα περισσότερα της εποχής.
      Οι στίχοι είναι πιο δύσκολο να αποδοθούν. Δεν πρέπει να ξέρεις μόνο καλά αγγλικά, αλλά και ακόμη καλύτερα ελληνικά.

      Διαγραφή
  4. εντάξει λίγο δύσκολο να ήξερε την Beki Bondage αλλά το Up Yours;
    Ασε τα ονόματα των ρέγγε μουσικών .. Και καλά δεν ήξερε δε ρώταγε;
    Διαφωνώ για τη δυσκολία της απόδοσης των στίχων τραγουδιών. Γνώση,μεράκι και ψάξιμο χρειάζονταν.
    Εδώ μεταφράστηκαν με σπουδαία αποτελέσματα ο Τζόυς, ο Έλιοτ, ο Προυστ κλπ.
    Αλλά τότε η αρπαχτή έδινε κι έπαιρνε.
    Χωρίς παρεξήγηση για τη μεταφράστρια Καλό της ταξίδι.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Ποιους να ρωτούσε εκείνη την εποχή; Όσοι έγραφαν στα περιοδικά μπορεί να ήταν και χειρότεροι.
      Οι στίχοι τινών ροκ τραγουδιών είναι δύσκολοι, γιατί έχουν πραγματολογικά στοιχεία, που δεν ήταν εύκολο τότε να το τσεκάρεις, και νοήματα που θα μπορούσε να σε παραπλανήσουν στη μετάφραση. Έπρεπε να ήξερες πολύ καλά αγγλικά, να ήξερες πρόσωπα και πράγματα από την ιστορία του ροκ και τέλος ακόμη καλύτερα ελληνικά. Ναι, Τζόυς, αλλά ο Καψάσκης μετέφραζε τον Οδυσσέα μία ζωή.
      Εγώ θα ξαναπώ πως η μετάφραση της Καλλιφατίδη ήταν καλή, γιατί βασικά δεν ακύρωνε, ούτε διαστρέβλωνε τις πολιτικοκοινωνικές απόψεις του συγγραφέα, που ήταν και το σημαντικότερο.

      Διαγραφή
    2. κι εγώ χρόνια νόμιζα ότι το Oh Bondage Up Yours ήταν μια προσωπική επίθεση στην Beki Bondage. Ρίχνοντας όμως μια ματια στη Wiki ήταν ένα αντικαταναλωτικό μανιφέστο της μακαρίτισας πλέον Poly Styrene και η σωστη μετάφραση θα ήταν ΔΕΣΜΑ και η χαρακτηριστική χειρονομία - για μένα ένα από τα πέντε κορυφαία του βρεττανικού πανκ.
      Πάντως δεν είναι το μόνο μεταφραστικό λάθος του βιβλίου- έχει πολλά .Συμφωνώ πάντως μαζί σου πόσοι στην Ελλάδα τότε μπορεί να ξέρανε όλα αυτά;

      Διαγραφή
  5. σου θυμίζω το βιβλίο του άγνωστου σε μένα Αυγέρη για τους Clash από το 1983 , όπως και αυτό του Οικονόμου για τους Banshees λίγα χρόνια μετα. Κι εδώ έχουμε δυσκολίες ,κρυφά μυνήματα πραγματολογικά στοιχεία κλπ όμως οι μεταφραστές το πάλεψαν και το κατάφεραν.
    Άρα και τότε υπήρχαν μερακλήδες μεταφραστές και με γνώσεις για το ροκ.
    Η συγχωρεμένη θεώρησε επουσιώδες το μουσικό μέρος και το πέρασε αβασάνιστα κι αυτό είναι το μόνο αρνητικό στην κατά τα άλλα καλή δουλειά της

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. To λάθος στην περίπτωση της "υποκουλτούρας", όπως και σε άλλα διάφορα βιβλία της εποχής είναι πως δεν είχαν επιμελητή επί των μουσικών. Αλλά και οι επιμελητές επί των μουσικών είναι πιθανόν και αυτοί να την πατάγανε. Εδώ διαβάζεις λάθη και σε σημερινά βιβλία, όπου υπάρχει ίντερνετ, και άπειρες ον-λάιν πηγές.

      Διαγραφή